راهکارهایی برای دوست یابی کودکان
اگر کودک، امکان برقراری ارتباط با دیگران را نداشته باشد، نمی تواند مهارت های اجتماعی را بیاموزد. بنابراین والدین باید زمینه ارتباط او با دیگران و مخصوصاً هم سالانش را فراهم کنند؛ برای این منظور می توانند به کودک در دوست یابی کمک کنند. برخی راهکارهای پیشنهادی در انتخاب دوست عبارتند از:
– برنامه ریزی برای زمان و موقعیت بازی
کودک فرصت های زیادی دارد که با دیگر کودکان باشد. از این رو پدر و مادر باید برای زمان بازی خردسالان و کودکان خود برنامه ریزی کنند. برای این منظور می توانند از کودکان دوستان و فامیل دعوت کنند.
– تعیین اهداف دوستی
والدین با کودک خود در مورد اینکه دوست دارد چه مهارت های اجتماعی و چطور دوستی هایی داشته باشد، صحبت کنند. بیشتر کودکان می توانند به آسانی کودکانی را که دوست دارند، با آن ها دوست باشند، نام ببرند.
– نظارت و تشویق
بهتر است والدین بر شیوه ارتباط کودکان با دوستان شان نظارت داشته باشند و رفتارهای مطلوب آن ها را در این زمینه مورد توجه و تشویق قرار دهند؛ به عنوان مثال چند کلمه تحسین آمیز به کار برند تا به کودک بگویند چقدر خوب با دوستش کنار آمده است.
– برچسب نزدن به کودک
توصیف کودک با عناوینی مانند بداخلاق، خجالتی و گوشه گیر سبب برانگیخته شدن رفتار اجتماعی نامناسب او می شود؛ برای نمونه والدین در حال گذشتن از کوچه ای هستند و به آشنایی برخورد می کنند. فرزند خردسال آن ها به نام مریم، در سلام کردن یا حتی نگاه به آن فرد تردید دارد. پدر و مادر رو به فرد آشنا می کنند و می گویند «مریم خجالتیه»؛ چه بسا آن ها با برچسب زدن به کودک خود، رفتار او را تقویت کنند. در حالی که می توان با گفتن جملاتی نظیر«تازه الان شما را دید، چند دقیقه طول می کشه تا بهتون عادت کنه». به جای گفتن «همیشه همین طوره!» او را تشویق کنند تا اجتماعی تر شود.
توصیف کودک با عناوینی مانند بداخلاق، خجالتی و گوشه گیر سبب برانگیخته شدن رفتار اجتماعی نامناسب او می شود.
– گردش های خانوادگی
گردش های خانوادگی، فرصت خوبی برای ورود کودکان به موقعیت های اجتماعی و ارتباط با سایر کودکان را فراهم می کند. این موقعیت ها به کودکان کمک می کند مهارت های اجتماعی خود را به کار گیرند و در عین حال نظاره گر ارتباط والدین خود با دیگران باشند.
– کشف علت دوست گریزی کودک
اگر کودک در دوست یابی و حفظ آن مشکل دارد، والدین باید تلاش کنند علت آن را دریابند؛ به عنوان مثال، آیا آن قدر حساس است که همیشه احساساتش جریحه دار می شود و دوستانش را از دست می دهد؟ آیا ساکت است و نسبت به ارتباط با دیگران بی اعتنا است؟ آیا خشونت و رفتار تهاجمی دارد و به همین علت کودکان دیگر نمی خواهند با او باشند؟ آیا از مهارت های اجتماعی لازم برخوردار نیست؟… پس از کشف علت درصدد برطرف کردن آن برآیند.
– گفتگو با کودک
پدر و مادر با کودک خود، درباره رفتارهایی که موجب تأثیرگذاری بر روابط و دوستی ها می شوند، گفتگو کنند. اگر کودک به علت تمام شدن یک رابطه دوستی، از نظر روانی آسیب دیده است، می توانند به او بگویند این گونه مسائل گاهی اتفاق می افتد و ممکن است بعضی اوقات حفظ ارتباط کاملاً در کنترل آن ها نباشد؛ او را امیدوار سازند که در آینده دوستان پایدارتری خواهد یافت.
با او درباره وضعیت دوستی ها، نظیر اینکه افراد طی دوران مختلف زندگی، دوستان گوناگونی (هم بازی ها، هم کلاسی ها، دوستان ورزشی و…) دارند که بعضی از آن ها به مدت طولانی و بعضی از آن ها تنها مدت کوتاهی دوست او خواهند بود، صحبت کنند.
همچنین مشخصات یک دوست خوب را برای او بیان کنند، برای این منظور می توانند از کودک بخواهند یکی از هم بازی ها یا هم کلاسی هایش که همه او را دوست دارند بگوید و سپس درباره خصوصیات او چنین بپرسند: چطور رفتار می کند؟ چه کارهایی انجام می دهد؟
– ارائه الگوی مناسب
زمانی که والدین در حال خوش آمد گویی به دیگران، گفت و گوی تلفنی، خرید و یا انجام هر تعامل دیگری با مردم هستند، الگوی رفتار اجتماعی را به کودک نشان می دهند. بنابراین به یاد داشته باشند که آن ها حتی مهارت های اجتماعی را که به صورت ناخواسته به فرزندان خود می آموزند که ترجیح می دهند کودک آن ها آن مهارت ها را یاد نگیرد.
به عنوان مثال اگر خجالتی بودن یکی از خصوصیات پدر و مادر باشد، ممکن است کودک خجالتی بودن را فراگیرد؛ بنابراین، شاید لازم باشد که والدین برخی از ویژگی های خود را تغییر دهند تا الگوی مناسبی برای فرزندان خود باشند.
اگر خجالتی بودن یکی از خصوصیات پدر و مادر باشد، ممکن است کودک خجالتی بودن را فراگیرد.
– ایفای نقش برای آموزش کودک
اجرای نمایش، فرصت مناسبی است تا روش های رفتار مناسب با دیگران را به کودک آموزش داد. در نمایش می توان ابتدا موقعیت های ساده ای را نشان داد و سپس آن ها را پیچیده تر کرد. موقعیت ها می تواند شامل دعوت یک دوست به بازی، رد یک دعوت، مخالفت مسالمت آمیز، صحبت با تلفن، خوش آمدگویی به میهمانان، گفت و گو با کودکان و بزرگ سالان و… باشد. پیشنهاد می شود نقش ها بین والدین و کودک عوض شود.
– آموزش مهارت های گفتگو
والدین می توانند مهارت های گفتگو را به کودکان خود آموزش دهند. برای این منظور پیشنهاد می شود این موارد را تمرین کنند: سلام کردن، معرفی کردن خود و دیگران، پرسیدن سؤالات خاصی برای ادامه یافتن گفت و گو؛ مانند چه خبر، چطوری و امثال این.
– دوست خیالی سبب رشد مهارت های اجتماعی
کودکان از سن دو تا چهار سالگی برای خود دوستان خیالی در نظر می گیرند؛ با آن ها ارتباط برقرار می کنند؛ حرف می زنند؛ بازی می کنند؛ اسباب بازی خود را در اختیار آن ها قرار می دهند؛ با آن ها غذا می خورند و با آن ها می خوابند. این خیال بافی معمولاً تا سن پیش دبستانی ادامه دارد و به تدریج کمتر می شود.
با وجود اینکه اغلب کودکان تا سن هفت سالگی تجربه دوستان خیالی دارند، اما خانواده ها معمولاً از خیال بافی، کودکان دچار نگرانی می شوند. در حالی که داشتن دوستان خیالی در سنین پیش دبستانی می تواند باعث رشد و افزایش مهارت های اجتماعی و ارتباط با دیگران در کودک شود، به عبارت دیگر این موضوع می تواند یکی از مراحل طبیعی رشد باشد و کارکردهای مثبتی برای کودک به همراه داشته باشد.
داشتن دوستان خیالی در سنین پیش دبستانی می تواند باعث رشد و افزایش مهارت های اجتماعی و ارتباط با دیگران در کودک شود.
کودک می تواند احساسات و هیجانات خود را نسبت به همنشین خیالی خود بروز دهد، اوقات تنهایی خود را با او پر کند و همچنین ترس و اضطراب احتمالی خود را کم کند. به علاوه داشتن دوست خیالی باعث افزایش خلاقیت در کودک می شود. اما اگر این دوستی های خیالی تا سن نوجوانی و بزرگ سالی ادامه پیدا کند، می تواند باعث انزوای فرد، کاهش ارتباطات اجتماعی و مانع دوست یابی در شخص شود.
هرگونه تجربه اضطراب آور مانند تولد فرزند جدید، جدایی والدین، دعواهای جدید پدر و مادر، از دست دادن والدین یا پدر بزرگ و مادر بزرگ، تنها خوابیدن در اتاق، تک فرزند بودن و انزوای کودک احتمال خیال بافی در کودکان را افزایش می دهد. والدین در مواجه با این خیال بافی ها در سنین پیش دبستانی نباید دچار ترس و وحشت شده و یا کودکان را از داشتن این دوستان خیالی منع کنند. همچنین نباید آن ها را تنبیه یا مسخره کنند.
گاه لازم است والدین با ورود به دنیای خیالی کودک، با همنشین خیالی او همراه شوند و در صورت رضایت کودک، در مورد آن با او صحبت کنند. در صورتی که تنها دوست کودک، دوست خیالی او باشد و کودک با بچه های هم سن خود ارتباطات منسجم و معناداری نداشته باشد و این وضعیت حداقل شش ماه ادامه یابد، والدین باید مداخله کنند. اگر دوست خیالی، کودک را کنترل و به کارهای خلاف وادار می کند، همچنین در صورتی که کودک از همنشینی با دوست خیالی خود می ترسد و از ارتباط با او وحشت دارد، لازم است کودک نیز به مشاور و روان شناس ارجاع شود تا مداخلات مؤثر انجام گیرد.
تهیه کننده : امیر حسین خوشرو اول – معاونت فناوری آموزشگاه
تائید کننده : آقای علی قادری – معاونت آموزشی آموزشگاه